Atık Piller ve Çevre

• Günlük yaşantımızda oldukça önemli yere sahip olan ve gün geçtikçe atıklar içerisindeki miktarı artan bu atık ürünler hakkında acaba bilgi sahibi miyiz?

• Her gün kullandığımız bu materyalleri marjinal faydasını yitirdikten sonra ne yapmalıyız?

• Pillerin çevreye ve insan sağlığına zararları neler ve buna ne kadar maruz kalıyoruz?

• Şarj edilebilir Lityum-İyon pilleri göründüğü kadar güvenli ve sürdürülebilir mi?

• Atık pillerin bertaraf ve geri dönüşümü konusunda nasıl olmalı ve bertaraf sahası özelleri neler içermeli?

Gün içerisinde oldukça sık kullandığımız piller hakkında herkesin aklında birçok soru işareti var ve birçoğumuz bunun cevabını bilmezken, geri kalan kısım ise bilinçsiz bir şekilde pil atığı üretmeye devam ediyor.

Yaşamımıza sorgulamadan soktuğumuz bu materyalleri bizler her gün kullanılan radyo, cep telefonu, elektronik cihazlar, saat, hesap makinesi, işitme aletlerinde, oyuncaklara, arabalarda ve farkında olmadığımız birçok alanda kullanmaktayız. Pillerin ana yapısına baktığımızda içlerinde civa, kurşun, nikel gibi ağır metaller bulunmaktadır. Son yıllarda artan pil kullanımı çevre ve insan sağlığı için potansiyel bir tehdit oluşturmaktadır. Çünkü bunlar hem insan hem de çevre sağlığı için oldukça tehlikeli ve zehirli maddelerdir. Bundan ötürü kullanılmış pillerin tehlike arz etmemesi için özellikle kaynağında yani tüketicisinde ayrı ayrı depolanması, pil atık kutularına atılmalıdır ve geri kazanılması gerekmektedir. Az miktarda da olsa atık pilleri çevreden azaltmanın yolu, yeniden doldurulabilir şarjlı piller kullanmak olabilir.

Atık pil ve akümülatörlerin ayrı toplanması, taşınması, depolanması, geri dönüşümü ve bertarafını sağlamak üzere T.C Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından 2004 yılında Atık Pil ve Akümülatör Kontrolü Yönetmeliği yayımlanmıştır ve bu yönetmelik kapsamında pil üretici ve ithalatçılarının, belediyelerin, pil ürünlerinin dağılımı ve satışını yapan kuruluşların ve belediyelerin yükümlülükleri ayrı ayrı belirtilmiştir.

Peki Atık Pil nedir?

Kullanım ömrünü tamamlamış, uğramış olduğu fiziksel hasar sonucu kullanılamayacak duruma gelmiş veya son tüketim tarihine gelmiş durumdaki pilleri atık pil olarak adlandırıyoruz.

Pil üretimi yapılmayan ülkemizde ihtiyacımız olan tüm piller ithalat yolu ile karşılanmaktadır. Ancak ithalat yolu ile ülkemize gelen piller içerisinde ağır metal olan cıva eser miktarda, hatta büyük çoğunluğunda hiç bulunmamaktadır. Kadmiyum maddesi ise kullanıldığı tür itibariyle yaklaşık %2-3 civarında pazar payına sahiptir. Böylece pil üreticileri, kullandıkları yeni teknolojilerle hem daha çok fayda yaratmakta hem de ağır metallerin kullanmayarak çevre için daha dost üretim gerçekleştirmektedir. Ancak yine de pillerin içerisindeki karbon, çinko, demir, mangan, nikel, lityum, kobalt, kadmiyum, bakır, alüminyum vb kimyasal maddelerin çevremizi ve doğamızı kirletmemesi için çevreye veya çöpe atmamalıyız, toprağa gömmemeliyiz; akarsulara, göllere, denizlere atmamalıyız ve yakmamalıyız.

PİLLERİN ÇEVREYE VE İNSAN SAĞLIĞINA ZARARLARI

Piller çöpe atıldığı zaman katı atık depolama sahasında zamanla bozularak bazı tehlikeli ve zararlı maddeler serbest hale geçer. Bunlardan biri de civadır. Civa doğada bozulmaz. Civa ve civa bileşikleri halk ve çevre sağlığı bakımından çok tehlikeli ve toksittir. Akan pildeki civa hızla deri veya solunum yolu ile vücuda girebilir. Bu maddenin eser miktarda suda bulunması dahi ciddi tehlike oluşturur.

Ağır metaller içerisindeki en tehlikeli ve toksit maddelerden biri kadmiyumdur. Piller çöpe atıldığı zaman depo sahasında piller bozularak kadmiyum ve bileşikleri serbest hale geçerek suya karışır. Kadmiyumlu sızıntı suyu, içme suyunu ve toprağı kirleterek gıda zinciri ve içme suyu yolu ile insan vücuduna girer. Kadmiyumun vücuttaki yarılanma ömrü 10-25 yıl arasında değişir. Dolayısıyla havada, gıdada ve içme suyunda kadmiyum bulundukça, kadmiyumun sudaki birikmesi artarak devam eder. İçme suyu veya gıda zinciri ile kadmiyumun %2’si vücutta birikirken, solunum yolu ile gelen kadmiyumun %10-50’si vücutta tutulur.

Pillerin içerisinde diğer bulunan bir ağır metal kurşundur. Kurşun vücuda solunum, içme suyu ve gıda zinciri yolu ile girer. Vücuda giren kurşun ciğerlere kadar ulaşır ve ciğerlerde yavaş yavaş absorbe edilerek kana karışır. Kurşun kan yolu ile önce karaciğer, böbrek, beyin ve kas gibi yumuşak dokularda 35-40 gün bekledikten sonra kurşun metabolitleri yardımı ile kemik ve diş gibi sert dokularda yarılanma süresi 20 yıldır. Vücutta demir, kalsiyum eksik, D vitamini yüksekse kurşun fazla miktar birikir. 0-6 yaş grubu çocuklar kurşun kirliliğine karşı yetişkinlere göre en az 4 kat daha fazla etkilenirler. Kurşun; işitme bozukluğuna, sinir iletim sisteminde ve hemoglobin bileşiminde düşmeye, kansızlığa, mide ağrısına, böbrek ve beyin iltihaplanmasın kısırlığa, kansere ve ölüme neden olmaktadır. Lityum pilleri de çöpe atılmamalıdır. Bu pillerdeki lityum su ile reaksiyona girerek patlamaya neden olabilir.

Çöpe atılan pillerdeki ağır metaller zamanla bozunarak serbest hale geçer, sızıntı suyu ile birlikte yer altı sularının, toprağın ve yüzeysel suların kirlenmesine neden olur. Kirlenen yer altı sularını arıtmak çok pahalıdır. A.B.D.’de katı atık depolama alanlarındaki civanın %88 ve kadmiyumun ise %54’ü pillerden ileri gelmektedir. Almanya’da evsel katı atık içindeki çinkonun %10, nikelin %67 ve kadmiyumun ise %85’ü pillerden ileri gelmektedir.

Çöp yakma tesislerinde ise yanma sonucu bir grup ağır metal uçucu hale geçer, atmosferde geniş alana dağılır, akarsuların ve göllerin kirlenmesine neden olur. Baca gazı arıtma tesisinde tutulan tozlarda ağır metal konsantrasyonu yüksek olabilir. Bu tür atıklar dikkatli olarak incelendikten sonra depolanmalıdır. Küle karışan kısım ise çöp depolama alanında problem oluşturur.

 

ATIK PİLLERİN BERTARAF VE GERİ DÖNÜŞÜMÜ

Pillerin yanma özelliği iyi olmadığından ötürü ve sonucunda kütle olarak yeteri kadar azalma gözlemlenemediği için pillerin yakılarak bertarafı pek tercih edilmez. Atık pillerin kontrollü bir biçimde toprak üzerinde ve altında depolanması birçok ülkede depolanmaktadır.

Taşınabilir türdeki atık pillerin geri dönüştürülmesinin 3 ana unsuru bulunmaktadır:

1. Atık pillerden ortaya çıkabilecek zararlı emisyonlardan alıcı ortamları korumak,

2. Atık pillerin içerdiği ağır metallerin toprağa ve suya karışmasını önlemek,

3. Pillerin bünyesindeki bazı metalleri geri dönüştürerek ekonomik kazanç yaratmaktır.

Taşınabilir türdeki atık pillerin geri dönüşümünden çinko ve çinko bileşikleri, manganez birleşikleri, ferromangan, ferronikel, nikel, kadmiyum ve kadmiyum birleşikleri, lityum, gümüş, kobalt ve büyük kapasiteli birkaç tesiste de az miktarlarda nadir toprak elementleri geri dönüştürülmektedir. Çinko-karbon ve alkali pillerde mevcut cıva miktarının son derece azaltılması sonucunda, cıva ve cıva birleşiklerinin geri dönüşümü önemini kaybetmiştir.

Geri dönüşüm metotları, mekanik, hidrometalurjik (kimyasal/fiziksel) veya pirometallurjik (termal) olabilmektedir. Hidrometallurjik yöntemi uygulayan proseslerde termal proseslere nazaran çok daha yüksek safiyet derecelerine ulaşmak mümkündür. Buna karşılık termal proseslerde geri dönüşüm verimlilikleri çok daha yüksektir.

 

TÜRKİYE’DEKİ DURUM

TÜBİTAK Kimya Enstitüsü tarafından 2009 yılında “Atık Pillerin Bertarafı ve Geri Kazanım Teknolojilerinin Geliştirilmesi” adında bir proje başlatılmıştır.

• Alkali mangan ve çinko karbon türü piller yurt içinde geri dönüştürülmekte,

• Lityum iyon ve nikel metalhidrit türü piller yurt dışı geri dönüşüme gönderilmekte,

• Lityum primer ve nikel kadmiyum türü piller ise yurt içinde bertaraf edilmektedir.

 

ATIK PİLLERİN BERTARAFI

Türkiye’de geri dönüşüm tesisi kurulmadan önce toplanan tüm atık piller yer altında veya yer üstünde inşa edilmiş düzenli katı atık sahalarında kontrollü biçimde ve mono depolama esasına göre TAP tarafından bertaraf edilmekteydi. 2006 yılından 2010 yılına kadar İstaç A.Ş. tarafından tahsis edilen İstanbul Kemerburgaz’da bulunan yer altı depolarında bertaraf işlemleri yapılırken, 2010 yılından sonra İstanbul Şile Kömürcüoda’da bulunan yer üstü depolama sahalarında bertaraf işlemleri yapıldı.

 

İSTAÇ A.Ş. YER ÜSTÜ BERTARAF SAHASI ÖZELLİKLER

 

 

PİLLER HAKKINDA BUNLARI BİLİYOR MUYUZ?

• Atık piller radyoaktif metaller içermedikleri için radyasyon yaymazlar.

• Şarj edilmeyen başlıca pil türleri; Çinko – Karbon; Alkali Mangan, Lityum Primer, Gümüş – oksit, Çinko – Hava pillerdir.

• Şarj edilebilen başlıca pil türleri: Nikel – Kadmiyum, Nikel – Metalhidrit, Lityum – iyon, Lityum – Polimer pillerdir.
• Akmış pilleri çıplak elle tutmamalısınız.

• Şarj edilmeyen piller kesinlikle şarj işlemine tabi tutulmamalıdır. Aksi takdirde aşırı ısınma, şişme, gaz çıkışı, alevlenme ve hatta patlama görülebilir.

• Şarj işlemlerinin oda sıcaklığında yapılması şarj verimini arttırır.

 

Yazar: Gamze CİVELEK